Surendranagar News: "શિક્ષક માત્ર પાઠ્યપુસ્તકનું જ્ઞાન નથી આપતા, પણ તેઓ સમાજ અને પર્યાવરણ પ્રત્યેની જવાબદારીનું પણ શિક્ષણ આપે છે." આ વાક્યને ગુજરાતના સુરેન્દ્રનગર જિલ્લાના લખતર તાલુકામાં આવેલી શ્રી કળમ પ્રાથમિક શાળાના મદદનીશ શિક્ષક જૈમીનીબેન માધવલાલ પટેલે પોતાના જીવન અને કાર્ય દ્વારા સાર્થક કરી બતાવ્યું છે. તેઓ પોતાના ગામ અને શાળાને પ્લાસ્ટિક મુક્ત બનાવવાની દિશામાં જે અથાક અને નિષ્ઠાપૂર્વક પ્રયત્નો કરી રહ્યાં છે, તે ખરેખર અન્ય લોકો માટે એક ઉત્તમ ઉદાહરણ અને પ્રેરણાસ્રોત પૂરું પાડે છે. તેમની આ સફર માત્ર શિક્ષણ પૂરતી સીમિત નથી, પરંતુ તેમાં પર્યાવરણ સંરક્ષણ, સર્જનાત્મકતા અને વિદ્યાર્થીનીઓના સર્વાંગી વિકાસ માટેનું ઊંડું સમર્પણ દેખાય છે.
શાળા અને સમગ્ર ગામને પ્લાસ્ટિક મુક્ત બનાવવાનો હેતુ
જૈમીનીબેન પટેલ છેલ્લા 15 વર્ષથી આ શાળામાં મદદનીશ શિક્ષક તરીકે ફરજ બજાવે છે. તેમનું સમર્પણ માત્ર શૈક્ષણિક પ્રવૃત્તિઓ પૂરતું સીમિત નથી. તેઓએ શિક્ષણની સાથે સાથે પર્યાવરણની સુરક્ષાને પણ પોતાના જીવનનું મુખ્ય મિશન બનાવ્યું છે. તેમનું આ મિશન એક સક્રિય અભિયાનમાં પરિવર્તિત થયું છે, જેનો મુખ્ય હેતુ છે: શાળા અને સમગ્ર ગામને પ્લાસ્ટિક મુક્ત બનાવવું.
જૈમીનીબેનનો પર્યાવરણ પ્રેમ માત્ર વાતોમાં નથી, પરંતુ તે તેમના સક્રિય કાર્યમાં દેખાય છે. તેમણે ગામમાં ઘરે-ઘરે રેલીઓ કાઢી, જેમાં તેમણે બાળકોને પણ સામેલ કર્યા. આ રેલીઓ દ્વારા તેમણે ગામલોકોને પ્લાસ્ટિકની થેલીઓ અને અન્ય પ્લાસ્ટિકના ઉપયોગના ગેરફાયદા વિશે સમજ આપી અને તેના ઉપયોગને સંપૂર્ણપણે ટાળવા માટે સમજ આપી. બાળકોને અભિયાનમાં સામેલ કરવા પાછળનો તેમનો ઉદ્દેશ્ય હતો કે, બાળપણથી જ તેમનામાં સ્વચ્છતા અને પર્યાવરણ પ્રત્યેની જવાબદારીની ભાવના કેળવાય.
કાપડમાંથી થેલીઓ બનાવી ઘરે-ઘરે નિઃશુલ્ક વિતરણ
સૌથી પ્રેરણાદાયી બાબત એ છે કે, તેમણે માત્ર સમસ્યા અંગે જાગૃત નથી કર્યા, પણ તેનો વ્યવહારુ ઉકેલ પણ પૂરો પાડ્યો છે. તેમણે પોતે કાપડમાંથી થેલીઓ બનાવી અને તેનું ગામમાં ઘરે-ઘરે નિઃશુલ્ક વિતરણ કર્યું. આ પગલું ગામલોકોને પ્લાસ્ટિકનો વિકલ્પ સરળતાથી અને તાત્કાલિક અપનાવવા માટે પ્રોત્સાહન પૂરું પાડે છે. જૈમીનીબેન સમસ્યાના મૂળને સમજીને માત્ર સૈદ્ધાંતિક નહીં, પણ નક્કર અને સર્વસુલભ નિરાકરણ લાવવામાં માને છે.
એક અનોખો અને સરાહનીય સંદેશ આપે છે
જૈમીનીબેન પટેલની પર્યાવરણ પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતા માત્ર પ્લાસ્ટિકના ઉપયોગને રોકવા સુધી સીમિત નથી, પરંતુ તેઓ પ્લાસ્ટિકના કચરાનો પણ સદુપયોગ કરીને એક અનોખો અને સરાહનીય સંદેશ આપે છે. તેમણે એક નવતર પ્રયોગ કર્યો, જેમાં ફેંકી દેવાયેલા પ્લાસ્ટિકમાંથી સુંદર અને મજબૂત કુંડા બનાવ્યાં. જૈમીનીબેન પોતાના પ્રયાસ વિશે કહે છે કે, "આ પ્લાસ્ટિક જે વેસ્ટેજ છે, તેમાંથી સરસ મજાના કુંડા બનાવી અને પર્યાવરણ સારું અને શુદ્ધ બને, તેના માટે સચોટ પ્રયાસ કર્યા છે અને સારા એવા કુંડા બનાવી અને એમાં છોડનું નિરૂપણ પણ કર્યું છે."
હરિયાળું અને શુદ્ધ બનાવવાનો પ્રયાસ કર્યો છે
આ કુંડાઓમાં છોડનું વાવેતર કરીને તેમણે માત્ર કચરાના વ્યવસ્થાપનનો જ નહીં, પણ પર્યાવરણને હરિયાળું અને શુદ્ધ બનાવવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. જો કચરાને પણ સર્જનાત્મક રીતે 'વેલ્થ'માં પરિવર્તિત કરવામાં આવે તો, પર્યાવરણને નુકસાન પહોંચાડતી વસ્તુઓનો પણ સકારાત્મક ઉપયોગ શક્ય છે. આ પ્રવૃત્તિ શાળાના વિદ્યાર્થીઓ અને ગામલોકોને 'રિડ્યુસ, રિયુઝ, રિસાયકલ'ના સિદ્ધાંતનું જીવંત ઉદાહરણ પૂરું પાડે છે.
શાળાની સફાઈ પણ જાતે જ કરે છે
શૈક્ષણિક કાર્યમાં પણ જૈમીનીબેનનું સમર્પણ એટલું જ પ્રેરણાદાયી છે. શિક્ષક તરીકેની તેમની ભૂમિકા માત્ર અભ્યાસક્રમ પૂરતી સીમિત નથી, પરંતુ તેઓ વિદ્યાર્થીનીઓના વ્યવહારુ અને સર્વાંગી વિકાસ પર વિશેષ ભાર મૂકે છે. પોતાના કાર્ય પ્રત્યેની તેમની નિષ્ઠા અને શિસ્તની વાત કરીએ તો, તે અન્ય શિક્ષકો માટે પણ એક પ્રેરણા છે. તેઓ છેલ્લા 15 વર્ષથી નિયમિતપણે સવારે વહેલા શાળા ખોલી નાખે છે. સૌથી નોંધનીય બાબત એ છે કે, તેઓ શાળાની સફાઈ માટે કોઈની રાહ જોતા નથી, પરંતુ શાળાની સફાઈ પણ જાતે જ કરે છે. આ તેમનો શિસ્ત, સ્વચ્છતા પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતા અને કાર્ય પ્રત્યેનું સમર્પણ દર્શાવે છે, જે વિદ્યાર્થીઓમાં પણ સ્વચ્છતા અને કર્તવ્યનિષ્ઠાના ગુણોનું સિંચન કરે છે.
ભરત ગુંથણ, સાબુ શેમ્પુ, સિવણની પણ તાલીમ આપે છે
જૈમીનીબેન પટેલ વિદ્યાર્થીનીઓને માત્ર પુસ્તકિયું જ્ઞાન આપવાને બદલે, તેમને આત્મનિર્ભર બનાવવા પર વિશેષ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. તેમની વિદ્યાર્થીનીઓ ભણી-ગણીને જ્યારે સાસરે જાય, ત્યારે તેઓ જીવનના દરેક મોરચે સક્ષમ અને ઉપયોગી બને તે હેતુસર તેમને ભરત ગુંથણ, સાબુ શેમ્પુ, સિવણની પણ તાલીમ આપે છે. આ પ્રવૃત્તિઓ વિદ્યાર્થીનીઓને ભવિષ્યમાં આર્થિક રીતે સક્ષમ બનવા અને રોજિંદા જીવનમાં વ્યવહારુ જ્ઞાનનો ઉપયોગ કરવા માટે તૈયાર કરે છે. જૈમીનીબેન સાબિત કરે છે કે, સાચું શિક્ષણ એ છે જે વ્યક્તિને જીવન જીવવા માટેના કૌશલ્યો પ્રદાન કરે.
પર્યાવરણ સંરક્ષક અને સમાજસેવિકા પણ છે
જૈમીનીબેન માધવલાલ પટેલ માત્ર એક મદદનીશ શિક્ષક નથી, પરંતુ તેઓ પર્યાવરણ સંરક્ષક અને સમાજસેવિકા પણ છે. તેમનું કાર્ય માત્ર શ્રી કળમ પ્રાથમિક શાળાના પ્રાંગણ પૂરતું સીમિત નથી, પરંતુ તે સમગ્ર સમાજ માટે એક દિશાસૂચક છે. નાના પાયે શરૂ થયેલું કાર્ય પણ જો દ્રઢ નિશ્ચય અને સમર્પણ સાથે કરવામાં આવે તો મોટું પરિવર્તન લાવી શકે છે. ગામને પ્લાસ્ટિક મુક્ત બનાવવું હોય, વેસ્ટમાંથી બેસ્ટ બનાવવું હોય કે વિદ્યાર્થીનીઓને જીવન કૌશલ્યો શીખવવા હોય – જૈમીનીબેને દરેક મોરચે સફળતા મેળવી છે. તેમનું લક્ષ્ય આ પર્યાવરણીય અને સામાજિક કાર્યને ભવિષ્યમાં પણ સફળતાપૂર્વક આગળ વધારવાનું છે.
આમ, જૈમીનીબેન પટેલનું જીવન અને કાર્ય એવા દરેક વ્યક્તિ માટે એક પ્રેરણાસ્રોત છે. પરિવર્તન લાવવા માટે મોટા સંસાધનોની નહીં, પરંતુ નિષ્ઠા, સમર્પણ અને સકારાત્મક અભિગમની જરૂર હોય છે. તેઓ આવનારી પેઢીને માત્ર ભણાવતા જ નથી, પણ તેમને જીવનમૂલ્યો, પર્યાવરણ પ્રત્યેની જવાબદારી અને આત્મનિર્ભરતાનું શિક્ષણ પણ આપે છે.