શિવકાંત શર્મા. અમેરિકાના રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે 11 નવેમ્બરના રોજ ઇસ્લામાબાદમાં થયેલા આત્મઘાતી બોમ્બ વિસ્ફોટને આતંકવાદી હુમલો ગણાવ્યો હતો, પરંતુ એક દિવસ પહેલા તેમણે દિલ્હીના લાલ કિલ્લા પાસે થયેલા આત્મઘાતી જેહાદી બોમ્બ વિસ્ફોટ માટે શોક વ્યક્ત કર્યો હતો, તેને ફક્ત એક વિસ્ફોટ ગણાવ્યો હતો. દિલ્હીમાં થયેલા વિસ્ફોટને પાકિસ્તાનના પ્રતિબંધિત જેહાદી સંગઠન, જૈશ-એ-મોહમ્મદ સાથે જોડવામાં આવ્યો હતો. વિશ્વાસ કરવો મુશ્કેલ છે કે આ એ જ ટ્રમ્પ છે જેમણે 2018 માં લખ્યું હતું, "છેલ્લા 15 વર્ષોમાં, અમેરિકાએ મૂર્ખતાપૂર્વક પાકિસ્તાનને $33 બિલિયનની સહાય આપી, બદલામાં જૂઠાણા અને છેતરપિંડી સિવાય કંઈ મળ્યું નહીં."
દરમિયાન, ઓપરેશન સિંદૂર દરમિયાન, પાકિસ્તાનના આર્મી ચીફ જનરલ મુનીર કોઈક રીતે ટ્રમ્પને સમજાવવામાં સફળ રહ્યા કે ટ્રમ્પનો સ્વર બદલાઈ ગયો છે. હવે તેઓ તેમના પ્રિય બની ગયા છે. એટલા પ્રિય કે, બધી પરંપરાઓને અવગણીને, તેમને વ્હાઇટ હાઉસમાં આતિથ્ય આપવામાં આવ્યું, એક મહાન નેતા તરીકે પ્રશંસા કરવામાં આવી, અને ત્રણ મહિનામાં ત્રણ વખત મળ્યા. વિશ્વના સૌથી શક્તિશાળી રાષ્ટ્રના નેતા પાસેથી "મહાન" જેવા વિશેષણો સાંભળીને કોણ ગર્વ ન કરે? પ્રોત્સાહિત થઈને, મુનીર આર્મી ચીફથી ફિલ્ડ માર્શલ બન્યા. ભલે ભારત અને દુનિયાએ પાકિસ્તાનને પાઠ ભણાવવાનો પુરાવો માંગ્યો, જનરલ મુનીરે પાકિસ્તાની જનતા કે દુનિયાને કંઈ બતાવવાનું નહોતું.
દરમિયાન, ટ્રમ્પે વારંવાર કહ્યું કે તેમણે ટેરિફની ધમકી આપીને સંઘર્ષ બંધ કરી દીધો છે. ભારતે ના પાડી ત્યારે પણ તેઓ અવિચલ રહ્યા. વધુમાં, યુએસ-ચાઇના આર્થિક અને સુરક્ષા સમીક્ષા પંચ (યુએસ-ચાઇના) એ તેના અહેવાલમાં બેધારી બચાવ કર્યો. યુએસ કોંગ્રેસને સુપરત કરાયેલા અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે ચીને નકલી ઇન્ટરનેટ મીડિયા એકાઉન્ટ્સ અને એઆઈ છબીઓનો ઉપયોગ કરીને તેના J-35 ફાઇટર જેટને ફ્રેન્ચ રાફેલ જેટ કરતાં શ્રેષ્ઠ દર્શાવવા માટે "પ્રચાર અભિયાન" શરૂ કર્યું. બીજી તરફ, તેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે આ સંઘર્ષમાં પાકિસ્તાનનો હાથ ટોચ પર છે કારણ કે ચીન તેના શસ્ત્રોની ક્ષમતાઓનું પરીક્ષણ અને પ્રચાર કરવા માટે આ સંઘર્ષનો ઉપયોગ કરી રહ્યું હતું.
પાકિસ્તાનની કઠપૂતળી સરકારના વડા પ્રધાન શાહબાઝ શરીફ માટે આટલું પૂરતું હતું. કબજા હેઠળના કાશ્મીરમાં એક કાર્યક્રમ દરમિયાન, તેમણે દાવો કર્યો હતો કે યુએસ કોંગ્રેસ સમક્ષ રજૂ કરાયેલો અહેવાલ પાકિસ્તાનની જીતને પ્રમાણિત કરે છે. ભારતનો મુખ્ય વિરોધ પક્ષ, કોંગ્રેસ, આ અહેવાલનું ખંડન કરવાની માંગ કરી રહ્યો છે, પરંતુ ભારત સરકાર મૌન છે, કારણ કે ભારત અને અમેરિકા વચ્ચેના સંબંધો હાલમાં નાજુક તબક્કામાંથી પસાર થઈ રહ્યા છે. મુનીરના પરિવાર દ્વારા ક્રિપ્ટોકરન્સી વેપારમાં વ્યવહાર અને દુર્લભ ખનિજો, તેલ અને અરબી સમુદ્રમાં બંદર માટેના પ્રસ્તાવોથી પ્રભાવિત થયેલા ટ્રમ્પે પાકિસ્તાન સાથે ટેરિફ ઘટાડી દીધા છે, પરંતુ ભારતની સ્વાયત્તતા, આત્મસન્માન અને રાષ્ટ્રીય હિતો ભારત માટેની તેમની આકાંક્ષાઓમાં અવરોધો રહ્યા છે. ભારતે તેના વેપાર હિતો સાથે, ટ્રમ્પ તેમની શુદ્ધ વ્યવહારિક નીતિને કારણે અવગણી રહેલા તમામ પાસાઓ પર ગંભીરતાથી વિચારણા અને વ્યૂહરચના બનાવવાની જરૂર છે: આબોહવા પરિવર્તનની અસર, વિકાસશીલ દેશોના વેપાર અને રાજદ્વારી હિતો, એક આદર્શ વૈશ્વિક વ્યવસ્થાની પુનઃસ્થાપના અને હિંદ-પ્રશાંત ક્ષેત્રમાં પ્રાદેશિક સુરક્ષા. તેથી, પીએમ મોદીએ, G-20 પ્રત્યે ટ્રમ્પની નારાજગી જાણતા હોવા છતાં, જોહાનિસબર્ગ સમિટમાં હાજરી આપીને યોગ્ય કાર્ય કર્યું.
ભારત પાકિસ્તાનમાં સત્તાના કેન્દ્રીકરણ અને જેહાદી હિંસાના બદલાતા સ્વભાવને અવગણી શકે નહીં. તેમના પર થયેલા હત્યાના પ્રયાસ બાદ, જનરલ પરવેઝ મુશર્રફે ઇસ્લામાબાદની લાલ મસ્જિદ નજીક બે મદરેસાઓ પર દરોડા પાડવાનો આદેશ આપ્યો અને સ્વીકાર્યું કે મદરેસાઓ જેહાદી આતંકવાદના કારખાના બની ગયા છે. તેમણે તેમને સુધારવાનો પ્રયાસ કર્યો, પરંતુ તે નિષ્ફળ ગયા. તાલિબાન, તહરીક-એ-તાલિબાન પાકિસ્તાન, જૈશ-એ-મોહમ્મદ અને લશ્કર-એ-તૈયબા સહિત જેહાદી આતંકવાદી સંગઠનો બધા મદરેસાઓમાંથી ઉદ્ભવે છે. પાકિસ્તાનમાં આવા ડઝનબંધ મદરેસા છે જ્યાં જેહાદી આતંકવાદી તાલીમ આપવામાં આવે છે. નાદાર આર્થિક પરિસ્થિતિને કારણે પાકિસ્તાનની વિદેશી દેવા પર નિર્ભરતા વધી છે, અને ધિરાણ આપતી એજન્સીઓએ જેહાદી આતંકવાદી ભંડોળનો અંત લાવવાની માંગ કરવાનું શરૂ કર્યું છે. તેથી, જેહાદી નેટવર્ક્સ હવે શાળા અને કોલેજના વિદ્યાર્થીઓ અને વ્યાવસાયિકોને નિશાન બનાવવાનું શરૂ કરી દીધું છે. ચાંદની ચોક બોમ્બ વિસ્ફોટ કરનાર ડોકટરોની ગેંગ આ રણનીતિનો એક ભાગ હતી.
આ જેહાદી વ્યૂહરચના ભારતની સુરક્ષા અને તપાસ એજન્સીઓ માટે નવા પડકારો ઉભા કરે છે. પહેલો પડકાર એ છે કે હજારો ભારતીય મદરેસાઓ જેહાદી માનસિકતા માટે ઉછેર સ્થળ બનતા અટકાવવી. રાજકીય જૂથવાદને કારણે આ કાર્ય સરળ રહેશે નહીં. અલ ફલાહ જેવી મુખ્ય પ્રવાહની શૈક્ષણિક અને બિન-શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં આવું થતું અટકાવવું વધુ મુશ્કેલ બનશે. બીજો પડકાર એ છે કે જેહાદી ઘૂસણખોરોને સમયસર શોધી કાઢવા અને તેમના પ્રાયોજકો પર વધુને વધુ ગંભીર પ્રહારો કરવા. ભારતે ઓપરેશન સિંદૂર દ્વારા આ નીતિની જાહેરાત કરી છે, પરંતુ શું તેનો અમલ શક્ય બનશે? જો તે લાગુ કરવામાં આવે તો પણ શું જેહાદીઓ અને તેમના પ્રાયોજકો ઢીલા પડશે? અલ કાયદા, ISIS, હિઝબુલ્લાહ અને હમાસ જેવા જેહાદી સંગઠનો અને તેમના નેતાઓ લુપ્ત થવાના આરે છે, પરંતુ તેઓ ક્યાં ઢીલા પડ્યા છે? પાકિસ્તાન અને તેના જેહાદીઓ સમાન માનસિકતા ધરાવે છે.
મુનીર ટ્રમ્પને વશ થઈને પોતાની સ્થિતિ મજબૂત કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા હશે, પરંતુ તેમની સ્થિતિની મજબૂતાઈ ફક્ત ચીનની દયા પર આધારિત છે. જ્યારે પાકિસ્તાનને ચીન અને યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ જેવી શક્તિઓનો ટેકો હોય છે, ત્યારે તેને વૈશ્વિક પ્લેટફોર્મ પર અલગ પાડવું વધુ મુશ્કેલ બની જાય છે. પાકિસ્તાનીઓ દરેક મુકાબલામાં હારનો સામનો કર્યા પછી પણ વિજયનો દાવો કરશે, જેમ 1965ની હાર પછી અયુબ ખાને, 1971ની હાર પછી યાહ્યા ખાને અને કારગિલ પછી મુશર્રફે કર્યું હતું. વાસ્તવિકતા સમજ્યા પછી, જનતાએ અયુબ અને યાહ્યાને હાંકી કાઢ્યા, પરંતુ 9/11ના હુમલાથી મુશર્રફ બચી ગયા. કદાચ આ જ કારણ છે કે મુનીરે બંધારણમાં સુધારો કરીને પોતાને સરમુખત્યાર બનાવ્યા છે.
(લેખક બીબીસી હિન્દીના ભૂતપૂર્વ સંપાદક છે)